از بلوط تا کهور

هر مدرسه یک نهالستان از چیگو و سید محمد چهار محال بختیاری تا بوشهر وکیش

روایت یک رویداد محیط زیستی

بیش از یک دهه  است که طرح هر مدرسه یک نهالستان آغاز شده یک دهه تلاش معلمین و دانش آموزانی که  سعی کردند یاد بگیرند چگونه در زمانی که غبار مرگ و بی توجهی بر طبیعت و میراث فرهنگی و طبیعی کشور پاشیده شده است، جنگل های زاگرس در آتش جهل می سوزد و دوستداران زاگرس در راه مهار آتش به  شهادت می رسند و بلوطستان ها زیر آب سدها  غرق می شوند. و جز باران کسی نجات دهنده جنگل های گیلان نیست. گام های هرچند کوچک برای حفظ ذخایر ارزشمند ژنتیکی ومیراث طبیعی ایران عزیز بردارند. پس از یک دهه تلاش اتفاقات زیادی شکل گرفته تشکلهای مردمی زیادی مجری این طرح شده اند. انجمن دامون و بعدتر خانه فرهنگ بوم‌گردان پارس، نهضت سبز زاگرس، امید سجادیان و موسسه سیزده فروردین، انجمن دوستداران محیط زیست ایذه به مدیریت هژیر کیانی، انجمن حامیان طبیعت منگشت به مدیریت حسن انبیا، انجمن دوستداران محیط زیست منگشت به مدیریت فتحعلی نژاد کریمی، انجمن نگین ایران زاگرس مسجدسلیمان به مدیریت امیر محرابی، انجمن چیا کردستان و کاوه کردستانی در مریوان…. انجمن دستادست وسازمان محلی شولیز و….بازوی کار آفرینی و تقویت معیشت پایدار این طرح شده اند.  این داستان از یک ایده شروع شد، ایده هر مدرسه می تواند یک نهالستان باشد.  ” و چرا که نه”  از آنجا که ریز گردها و تخریب جنگلها فقر و مهاجرت، سیلاب و…. در عرصه گسترده ای از کشور آغاز شد. محیط زیست و طبیعت ایران عزیزمان در بحران است وکودکان آوارگان آینده خواهندبود، وقتی درختی نباشد جنگلی نباشد آب نباشد زندگی نیست. پس برای نجات آن باید از نسل آینده ساز و معلمین دلسوز و وطن دوست کمک گرفت.  نتیجه “طرح هر مدرسه یک نهالستان”  بود و از روستاهای چهارمحال بختیاری و لرستان این طرح آغاز شده است و اکنون یک طرح ملی است و در تمام مناطق زاگرس در حال اجرا می باشد. بذر نهالی که در سال ۱۳۹۱ در مدرسه روستای چیگو توسط معلم روستا منوچهر شیرانی کاشته شده امروز درخت تنومند فرهنگی شده است. دانش آموزان دیروز، امروز بزرگان روستا شده اند همان ها که امضا کنندگاه میثاق نامه حفاظت ازجنگل شده اند. آری، درختان بلوطی که در سال‌های گذشته قطع می‌شدند، چند سالی است که نفس آرام می‌کشند چرا اهالی روستا حالا محافظان درختان هستند. مردم اهالی روستای چیگو در سال ۱۴۰۰ در یک اقدام تحسین برانگیز علاوه بر امضای میثاق‌نامه‌ای برای حفاظت، حراست از جنگل، مرتع و عرصه‌های ملی تمام ادوات و ابزار قطع درخت را جمع‌آوری و آتش زدند، آنها باهم پیمان بستند که از قطع درختان جنگل خودداری و درصورت مشاهده تخلف از انجام قطع درخت جلوگیری کنند و هرگونه اقدامی که در راستای احیای جنگل نیاز باشد، را انجام دهند).این روزهای این طرح تنها به زاگرس ختم نمی شود. کرانه های های خلیج نیلگون فارس و دریای عمان عرصه ای تازه برای اجرای  این طرح هستند. تا برای حفاظت از گونه های وبومی ودر قامت هرمدرسه یک نهالستان کهور ظاهر شوند.  زیرا کهور ایرانی به عنوان گونه شاخص زاگرس جنوبی از خوزستان تا هرمزگان و سیستان و بلوچستان و پهنه جنوب کشور و سواحلی خلیج فارس و دریای عمان نیز به سر نوشت بلوط دچار شده است چرای بی رویه، تغییرات اقلیمی زاد آوری طبیعی این گونه ارزشمند را در معرض خطر قرار داده است.

کهور ایرانی با نام  علمی Prosopis cineraria  ، گونه ای از درختان صحرایی و همیشه سبز بوده که بومی جنوب شرقی آسیا از جمله ایران، هند، پاکستان، عربستان و یمن است. زیستگاه طبیعی این گیاه سراسر دشت ها، بیابان ها، کوهپایه ها و گاها قله کوهها در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری میباشد .تمام قسمتهای درخت کهور، مفید و قابل استفاده میباشد از این رو پادشاه صحرا نیز نامیده میشود. پراکندگی این درخت در کشور ما شامل: بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و حواشی کویر لوت است. درخت کهور برای مقابله با بیابان زدایی بسیار مفید است درخت کهورنقشی حیاتی در حفظ اکوسیستم های مناطق خشک و نیمه خشک دارد. امروزه متاسفانه این درخت در لیست گیاهان در معرض نابودی میباشد جالب است بدانید که چند سالی است که بواسطه نقش ارزنده این گونه در حفظ تنوع زیستی و کارکردهای اکولوژیکی آن در امارت به عنوان درخت ملی امارات متحده عربی نام گذاری شده است و تلاش های برای تکثیر و تولید انبوه این گونه برای استفاده در فضای سبز شهری و بین شهری و جنگل کاری با این گونه آغاز شده است.

با تجربیاتی که در اجرای طرح در  منطقه رویشی زاگرس از کردستان تا خوزستان بدست آمده بود امسال هر مدرسه یک نهالستان و یا هر “مدرسه یک نهالستان کهور” در جنوب کشور در حال شکل گیری است. مشابه  فعالیت های انجام شده در طرح بلوط در هرمزگان و سیستان و بوشهر نیز فراخوان های ارسال شده است. از جمله پیشنهاد های این طرح برای حفظ گونه های وبومی و حفظ تنوع زیستی ایجاد پارک های تنوع زیستی در شهرها و روستاها با گونه های همچون کرت، مشک، کبر، چش، چگرد، ابریشم هندی، حرا، استبرق، کلیر، شیشم، انواع انجیر، انواع تانم،سریم، سنجد تلخ، مورد، داز، خر زهره، پده، کهور، کهورک، چندل، درخت مسواک، انواع گز، انار شیطان،انواع کنار و قیچ می باشند.  همچنین اختصاص بخشی از فضای پارک ها و بوستان ها به کاشت گونه های بومی منطقه اختصاص داده شود. و یک ذخیره گاه ژنتیکی محلی شکل گیرد.

با توجه به اعلام  آمادگی برخی تشکلهای زیست محیطی  و مردمی در استان بوشهر و هرمزگان و جزیره کیش بذرهای کهور ایرانی برای مدارس تهیه شده و جزوه آموزش کاشت آن در اختیار آموزش گران و علاقمندان و معلمین قرار گرفته است. همزمان با کاشت نخستین دانه‌های بلوط به دست دانش آموزان منطقه خانمیراز و آلونی در استان چهارمحال بختیاری اولین گلدان ها کهور ایرانی نیز در جزیره کیش توسط دانش آموزان مدرسه مبین خلیج فارس تهیه شده اند و جوانه های کهور ایرانی این روزها یک به یک در حال رویش و سر از خاک برآوردن هستند.